Maand: september 2020

(Nieuwe FB-pagina’s als Veldhoven zoals het was , Meerveldhoven zoals het was en Zeelst zoals het was zijn voor mij aanleiding om fragmenten uit Aan de Lange Weg weer naarvoren te halen)

Jantje en de stok

De hobbelkeienstraat oversteken, de strook gras, dan het betonnen fietspad dat volgens vader door de Duitsers is aange­legd, en dan over het gras tussen fietspad en sloot lopen, tot hij het paadje in kan waar de anderen voor hem al om de bocht met bosjes en braamstruiken verdwenen zijn.

     Daar vindt hij hem terug, onopvallend rechtop alsof hij een deel is van de struik, in plaats van een losse gladde stok die hij na een vlugge blik om zich heen onder tegen zijn rug legt en met de holten van zijn ellebogen op zijn plaats houdt.

     Zo begint hij met naar achter getrokken schouders lang­zaam achter de anderen aan te lopen, want die moeten alweer het zijpad links ingeslagen zijn voor hij de bocht om kan.

     Als hij, zelf aan het eind van het zijpad, hem in de hoge heg verbergt, zijn zij al bij de school of onzichtbaar voor hem in een van de inhammen van de Schoolstraat hun spelletjes aan het doen… plots afgebroken door de meester die de straat vult met het geluid van de bel die hij hoog alle kanten opzwaait en waarmee hij van overal de hollende kinderen naar zich toe trekt.

     Jantje wil niet hollen. Hij begint met zijn ogen te knipperen om het eronder te houden, versnelt wel zijn pas, terwijl hij probeert steeds enkele kinderen tussen zichzelf en de man met de bel te hebben. Het kost zo`n inspanning dat hij al gauw niet meer weet wat het belangrijkst is: het eronder houden of iemand tussen zichzelf en de meester houden, terwijl dit laatste toch alleen dient voor het eerste.

     Maar dan voelt hij dat gaat gebeuren wat in ieder geval zou gebeuren wanneer het laatste kind voor hem weg is, en waarte­gen nu steeds heviger knipperen niet meer helpt: het stijgt omhoog tot achter in zijn nek.

     En dan begint ook hij te hollen, met de bedoeling dat hollen de oorzaak te laten lijken voor wat weer onhoudbaar bleek: het hevig rode hoofd dat nu op zijn schouders brandt en waarmee hij de meester voorbij rent, terwijl hij “pf, pf” puft en met natte ogen naar de man kijkt, die meteen na hem de bel stopt en achter hem aan de school in loopt.

     Hij begrijpt meteen wat ze aan het doen zijn als hij het klaslokaal in komt en onwillekeurig kijkt hij achterom, naar de meester die er nog niet is.

     Ik hoef het niet te weten, denkt hij. Als ik het niet weet, kan ik het niet vertellen en hoef ik niet te liegen en te kleuren alsof ik het wel weet.

     Hij blijft strak naar de vloer kijken terwijl hij naar zijn bank loopt, waar hij meteen een schrift pakt en met de losse hand een diagonale lijn probeert te trekken.

     De meester gaat als gewoonlijk een voor een het rijtje af, heft de liniaal op en steekt deze met een snelle beweging in de richting van degene die ondervraagd wordt, alsof hij een klap geeft.

     Jantje moet zich concentreren: hij moet recht blijven.

     Terwijl hij toch de antwoorden van sommige jongens hoort – “Nee, ik weet het echt niet, meester, ik lach niet en krijg geen rooie kop, of wel soms?” – denkt hij bij zijn derde blaadje: hij moet recht van de linker onderhoek naar de rechter bovenhoek gaan, als dat lukt, zal het niet omhoogkomen, o god, laat het lukken, laat hem recht zijn, dan weet ik dat ook dat andere zal lukken en ik niet eens zal hoeven knipperen om het eronder te houden.

     Hij dwingt zichzelf op de lijn, maar hoe kan het dan dat hij de jongen naar zich ziet kijken, en dan ook plotseling dat ziet zitten waar het allemaal om gaat?… zo opvallend dat het belachelijk is naar iets te vragen dat zo duidelijk aanwezig is en daarboven een stukje uit de gordijnroe steekt.

     Nu is het niet meer te houden, denkt hij, nu ik het weet, weet ik opeens weer alles, ook dat het donderdag is en zij misschien al uit haar bank is opgestaan, naar de lessenaar loopt, daar de map pakt en de gang in gaat, waar haar stappen hol opklinken, vooral op plaatsen waar geen jassen hangen.

     En terwijl het met de lijn op zijn papier helemaal misgaat en hij het onstuitbaar voelt komen opzetten, denkt hij: ze sluit nu de deur en, hoe zacht ze het ook doet, het klinkt door de hele meisjesschool. Op de stoep kan ze twee dingen doen: rechtsaf en dan voor de school langs en dan weer rechts door het Maagdenpad, of meteen links over het schoolplein en door het poortje in de haag van het klooster gaan, en als ze dat doet is ze er eerder en kan elk ogenblik binnen komen!

     Dan barst het los en weet hij dat het knipperen hem niet meer redden kan, en dat ook de beloftes dat niet kunnen, zoals nooit meer zijn grote zus te stompen, al doet ze nog zo bazig… hoewel hij het met deze zeer grote belofte nog wel probeert.

     En op het moment dat de liniaal naar hem geprikt wordt kijkt hij vuurrood met tranende ogen de meester aan en ant­woordt nee op de vraag of hij de aanwijsstok weet.

     Maar de meester gaat hem zonder meer voorbij, en mis­schien is dat het ergst van alles, het meest beledigend: dat het niets meer zegt bij hem, een rooie kop, en dat zelfs de Kuus dat weet.

     Hij zit hier nog aan te denken als de deur opengaat en, wat hij gevreesd had maar ook weer vergeten was, zij binnenkomt en de map op de lessenaar legt.

     Maar dan is ze ook al weer verdwenen, en terwijl de jongen hem strak en spottend aankijkt, kijkt hijzelf met grote ogen rond en is verwonderd dat het zo snel voorbij is en dat hij helemaal niet kleurt. Integendeel, hij heeft zelfs het gevoel dat hij bleek ziet, heerlijk wit ziet. Ik heb een blank gevoel, zegt hij in zichzelf, een verheven droef gevoel, in ieder geval het totaal tegengestelde van dat gloeiende, dat aarde- en vuurgevoel. Het zal veranderen, ik heb het doorstaan, ook de blik van de jongen die het in me omhoog wil trekken.

     De jongen heeft zijn ogen nog steeds vast op hem gericht, en toch hebben die ogen heel even het hoekige lichaamsdeel aangewezen dat daar links voor hem stijf en paars in de geopende broek onder de bank staat, met een knik erin lijkt het, als een stok onder water.

     En dan komt het weer als een golf in hem omhoog, het drijft de spot met alle gedachten die hij kort tevoren heeft gehad, het prikt en jeukt in heel zijn bovenlijf, het zweet breekt hem uit en hevig knipperend wendt hij zich af en plaatst zijn arm tegen zijn hoofd tussen zichzelf en de pik in, terwijl de jongen zacht grinnikt.

     Ver voor iedereen is hij om vier uur de school uit. Bij de heg kijkt hij hoe de stok hoog in de lucht om zijn as draait en dan neerploft in het koren. Wat heeft hij aan rechte schouders als hij zo`n probleem heeft met wat er op die schouders staat! En trouwens, de welpenakela die hem de stok heeft aangeraden heeft zelf nog steeds een kromme rug.

     Terwijl hij staart naar de plek waar de stok is neergekomen, heft hij de hak van zijn rechtervoet wat van de grond en drukt zijn billen uit elkaar om door te laten wat al gauw geen scheet blijkt en waarvoor hij snel zijn billen weer bij elkaar moet knijpen. Hij moet nu een besluit nemen: het pad terug uit en weer de weg op waar huizen en wc’s zijn, maar waar ook de sigarenfabriek is waar hij omheen moet, en waar eigenlijk maar één huis is dat in aanmerking komt, halfweg, in de bocht van de Lange Weg, het winkeltje waar hij achterom kan lopen en zonder vragen poepen kan. Maar haalt hij dat? Of hij moet verder het paadje in en daar een plekje vinden, met het risico dat de jongens hem inhalen en hem terwijl hij gehurkt zit omduwen in zijn eigen stront.

     Hij hoort de jongens komen en gaat op een sukkeldrafje het paadje verder in, in de hoop dat hij helemaal niet hoeft te stoppen, en deze weg is korter. Al gauw moet hij stapvoets gaan en zijn billen samenknijpen, tot de pijn wegtrekt en hij weer even vlugger kan.

     Dan is het al weer terug, de drang wordt erger, hij moet helemaal stilstaan en zich over de kramp in zijn darmen bui­gen. Daar zijn de jongens, ze zullen hem niet inhalen, wat er ook gebeurt!, en hij gaat verder, kijkt nog één keer naar een plekje waar hij ongezien kan neerduiken, maar daar is het weer, hij zou nu moeten stilstaan en zijn aars dichtknijpen, maar hij hoort de jongens en doet het niet, hij richt zich op om harder te rennen, gooit alles los en tegelijk ploft, spat het in zijn broek als een bevrijding en loopt meteen langs zijn blote benen naar beneden.

     Maar zij zullen het niet zien! Terwijl hij blijft draven, bukt hij zich en trekt een bos droog gras los, waarmee hij tijdens het lopen langs zijn benen wrijft. Hij komt zo dadelijk uit het pad, zal de Lange Weg moeten oversteken, dan mag er weinig te zien zijn, en hij begint zich voor te bereiden op de verwijten die hij zal te horen krijgen.

     Als er een nieuwe golf over zijn benen spuit, beseft hij de hopeloosheid van alles wat hij probeert en begint, terwijl hij thuis achterom loopt, te huilen en te roepen: “Mama, ik heb in mijn broek gepoept en kon er niets aan doen.”

     Misschien is iemand hem op de fiets voorbij gereden en heeft die zijn moeder gewaarschuwd, want er staat onder de lindeboom een emmer met water klaar, waar hij met kleren en schoenen in moet gaan staan. Moeder Anneke jaagt de kinde­ren weg die grinnikend om de hoek komen kijken.

     “Maar we komen schommelen,” zeggen ze.

     “Nou niet,” zegt zijn moeder kortaf en vraagt aan hem waarom hij zo`n schijterd is dat hij op school niet durft te vragen of hij naar de wc mag en waarom hij dan niet meteen ná school gaat.

     Zijn moeder doet zijn schoenen en kleren uit en laat deze in de emmer achter terwijl ze hem naakt in een andere emmer zet. Hij kijkt even of er geen kinderen zijn, maar kan haar toch niet vertellen dat hij bang was dat de jongens hem zouden opwach­ten, hem tot een gevecht uitdagen dat hij niet kon winnen en hem pesten met wat in de klas was gebeurd.

     Maar terwijl hij in de emmer staat en zijn moeder hem wast, glimlacht hij opeens, opgelucht met het besluit dat hij zojuist heeft genomen, namelijk nooit te trouwen, omdat je daarvoor een meisje moet vragen, en om zich als een kluize­naar van alles en iedereen af te zonderen, of om in ieder geval naar Afrika te gaan, waar hij doorlopend zo roodbruin verbrand zal zijn dat niemand ziet wanneer hij van kleur verandert.

     En blij met deze oplossing kijkt hij met glanzende ogen en een blos op zijn wangen langs zijn moeder heen de hof in.

(uit Aan de lange weg , roman van Meurs A.M.)

(Nieuwe FB-pagina’s als Veldhoven zoals het was , Meerveldhoven zoals het was en Zeelst zoals het was zijn voor mij aanleiding om fragmenten uit Aan de Lange Weg weer naarvoren te halen)

De verbranding

We slaan een paar huizen over, eerst dat van Ineke Verstappen die daar met haar zus en haar ouders woont, dan dat waar aan de achterkant de Duitse deserteur Weebe en zijn vrouw hebben gewoond, en ook het volgende waarin Ineke zal gaan wonen als ze getrouwd is.

            En bij het huis daarna blijven we nog even buiten, hier woont een vriendje van Jantje, Wouter van de Stal. Deze buurjongen heeft zelf ook konijnen, in kooien achter het huis. Hij mist er wel eens eentje, maar als hij hardop zegt dat zijn vader maar eens een huis verder moet gaan kijken, want dat ze daar een dezer dagen wel konijn zullen eten, krijgt hij een draai om zijn oren. Maar hij blijft ervan overtuigd, zoals hij ook weet dat een kip die in de hof van de buurman verdwaalt in de pot terechtkomt. De buurman aan die kant is Walterke Smits, de schilder die er bij de weverij een hele week over doet om een deur af te lakken en die van een pilsje houdt en zijn twee dikbuiken achterover slaat in het winkeltje van Piet van Doelen in de tweede bocht van de Lange Weg, want op café mag hij niet en thuis mag het evenmin.

            Zijn vrouw, Jaantje Smits, staat met haar gezicht dat een en al rimpel is tussen de twee huizen in naar de Lange Weg te kijken. Haar vaalgrijze haar zit als een Romeinse helm om haar hoofd. Zo staat ze altijd onbeweeglijk in haar blauwe schort, het is om bang van te worden.

            “Weet je, jongen, dat ik jou nog heb gehaald?” zegt ze tegen Wouter. Wat bedoelt ze daar mee?

            “Het is een heks,” zeggen de kinderen.

            Opeens komt er haastig een andere oude vrouw het voortuin­tje van de familie Van de Stal in lopen. Het is Dien Beren, die inwoont in het huis ernaast waar later Ineke zal gaan wonen, maar Dien is dan al overleden. Met haar rug naar de weg trekt ze vanonder haar lange schort haar onderbroek helemaal uit, slaat hem met een klap alsof ze een stuk natte was uitslaat onder haar oksel, hurkt neer en pist een kuiltje in de zachte tuingrond. Dan loopt ze met de onderbroek onder haar oksel naar huis.

            Was er voor het smalle raampje van de huiskamer even het gezicht van moeder Van de Stal te zien? Heeft ze iets zien bewegen in het tuintje? Misschien zelfs iets gehoord? Dat laatste is onwaarschijnlijk. Hoewel, je weet het tegenwoordig maar nooit met die hoorapparaten.

            Moeder Marie sloft gebogen door het huis, met bezem, stoffer en blik, met dweil en stofdoek. Er ligt een dweil zowel aan de binnenkant als aan de buitenkant van de achterdeur, als teken dat er pas is schoongemaakt. Hij ligt er bijna altijd. Ze wrijft en boent de meubels, ze loopt er krom van. Als ze naar haar kinderen kijkt moet ze omhoog kijken, maar daarvoor moet ze stilstaan en ergens op steunen. Ze heeft een vriendelijk gezicht. Ze hoort en ziet slecht en dat is haar redding.

            Ze staat te strijken, aan de andere kant van de tafel staat de televisie aan, iets nieuws. Op de strijkplank heeft ze een glas water, ze neemt wat water in haar mond en sproeit het over de strijk. Ze begint dwars door de televisie heen een verhaal te vertellen, ze moet er zelf hard om lachen, ze krijgt er tranen van in haar ogen en moet zich vasthouden aan de rand van de tafel. Ze is in haar enthousiasme naar voren gekomen en staat nu voor het beeld en wordt door haar kinderen weggeduwd en weg gescholden. Maar ze blijft in zichzelf lachen boven de strijk.

            Het is wat met twaalf kinderen! Maar goed dat er al een paar het huis uit zijn. Dat ze hebben moeten trouwen is niet erg, als het maar gebeurt, en als ze zelf de knoop niet kunnen doorhakken dan maar op die manier.

            Het zou goed zijn als er nog een paar van die meiden trouwden, want die ruzie altijd om de kleren, het gebruik van het washok, de wc, de kam, ga zo maar door, tot wie op welke plek mag staan vrijen. Als het tenminste bij staan blijft!

            Vooral op zaterdag tegen de avond is het spitsuur. Dan lopen ze in hun bh door het huis en degene die niet wil wachten tot de teil in het washok vrij komt begint zich alvast in haar ondergoed in de keuken te wassen, terwijl daar altijd iemand achterom kan komen. Ze krijgt commentaar van haar moeder: “Schandaal!”

             “t Is toch ook mijn huis,” zegt de dochter. Op zaterdag­avond veranderen de Assepoesters van de familie Van de Stal in de prinsessen van de danszalen. Ze zijn onherkenbaar.

            Een van de dochters heeft het uitgemaakt met haar vriend. Het gevolg is dat zij de hele dag chagrijnig is en hij maar op zijn brommer over de Lange Weg voorbij blijft rijden. Eerst hard, op het eind bijna stapvoets. En in het begin wou ze niet horen dat hij voorbij was gekomen, daarna ging ze steeds vaker vanachter de vitrage staan loeren en als ze hem niet zag begon ze de anderen naar hem te vragen, tot ze uiteindelijk de stoep voor het huis ging schrobben en toen hij nog niet kwam ook de ramen aan de voorkant begon te lappen, net zolang tot hij met zijn brommer achter haar stond en vroeg hoe het was. Toen zei ze: “Met mij goed, hoezo?” En zo was het weer aan geraakt.

            De heer des huizes heeft niet veel oog voor dit soort proble­men, hij is bijna nooit thuis. Hij is chef in de sigarenfabriek, hij is daar bijna altijd, ook zaterdags en ‘s avonds, en anders is hij op zijn land achter het huis bezig. Hij spit de grond om, vanaf zijn omhegde stukje hof tot aan de Gender, bijna tweehonderd meter lang en vijfentwintig meter breed. Hij spit twee spaden diep, maakt keurige voren, vult de ene voor met de andere, het onkruid van de bovenlaag steeds onderop in de voor ernaast. Dan staat hijzelf een spade diep in het land en spit de tweede spade zuivere aarde uit en schept die naast zich op de laag met onkruid. De omgespitte losse grond steekt mooi vlak een beetje boven de rest uit. Hij is er trots op en hoopt dit tot zijn vijf­entachtigste te blijven doen.

            Hij is een man van gezag, zowel thuis als in de fabriek. Hij kan een flinke draai om de oren weggeven. Hij kan ook kriti­sche vragen stellen en de mensen aankijken met die zwarte ogen. Er blijft van de smoesjes van de fabrieksmeisjes dan niet veel over. Hij heeft overwicht en daar maakt hij gebruik van. Zijn vrouw is bijna voortdurend zwanger geweest en ondertus­sen afgesloofd en de fabrieksmeisjes moeten het bij hem goedmaken. Ze willen wel, hij is geen lelijke man, van pik­zwart is hij boven zijn veertigste opeens spierwit geworden, en dat staat hem.

            Een zoon houdt dus konijnen, een andere duiven en weer een andere heeft een grote zelfgebouwde volière met siervo­gels. De duiven doen zondags mee aan wedstrijden. Wanneer er een zo vroeg terug is dat hij zeker een prijs zou hebben gewonnen als hij niet op de klep van het hok of op het dak van de buren was blijven zitten, en roepen en ook rammelen met de voerbus niet helpt, dan wordt de arme duif, die na zijn tocht van duizend kilometer even uitrust en geniet van het uitzicht vlakbij huis, de kop uitgetrokken als hij eindelijk binnenkomt. Een snelle en effec­tieve dood. Aan die zal de duivenmelker zich niet meer hoeven te ergeren, en smaken doet hij evengoed. ‘t Is een andere tijd, zullen we maar zeggen, er wordt ook nog met een windbuks op mussen, kraaien en spreeuwen geschoten. En de kinderen zetten mussenklemmen en vangen vogels onder een zeef waar aan één kant een stokje onder staat met een touwtje eraan.

            Over schieten gesproken, met onze Indië-ganger, de jongen van Vlek die nu toch al een aantal jaren terug is, is het ook nog niet helemaal tof. Hij blijkt een mitrailleur te hebben en schiet daarmee vanuit hun diepe tuin over de Gender heen. Tiktiktik­tik, hoor je de kogels tegen de bomen die achter hun tuin nog niet allemaal zijn omgehakt. Het is een angstaanjagend geluid, ook voor de Heeskop met zijn geweer die nu zelf onder vuur ligt. Hulppolitieagent van Vulpen heeft zijn uniform nog eens aangedaan en is achter zijn woning in de Acht-Huizen naar de Gender gelopen en daarlangs in de richting van de schutter. Toen hij in de buurt kwam stopte het mitrailleurvuur even en hoorde hij roepen: “Blijf weg van het front, ouwe gek!”

            “Wie roept daar ‘gek’?” heeft hij nog teruggeroepen maar is toen weggevlucht voor het opnieuw losbarstende geratel.

            De bloedmooie Petra Donkers, die eens het liefje geweest zou zijn van de jongen van Vlek, was nog bij de Van de Stals aan de deur geweest voor een betrekking als dienstmeisje. Het was bekend dat geen meid het daar uithield omdat moeder Van de Stal met haar poetsziekte alles nog eens overdeed. Josje Weels was er weggegaan toen ze de kolenkist aan de binnen­kant moest schrobben. Maar Petra was zelfs niet verder geko­men dan de voordeur.

            “Je moet de kat niet op het spek binden,” zei moeder Van de Stal toen ze Petra had gezien en had op haar zoons gewezen. Maar de kater waar het om ging was op dat moment zijn land aan het omspitten.

            Er heerst steeds meer onrust aan de Lange Weg. Behalve autohandelaar Westerweel, die in het huis van Anneke Weels zal komen wonen, zijn er ook anderen die grond proberen te kopen. Nu kan opeens alles, nu tekenen nota bene de ambtena­ren zelf de deuren en ramen in de zogenaamde schuur die men aanvraagt en verrijzen er overal huisjes in de tuinen, waar getrouwde kinderen gaan wonen en soms de ouders zelf. Wat is er aan de hand? Heeft het met de komst van het Eindhovense ziekenhuis te maken waar al jaren over wordt gesproken? Weten de ambtenaren dat er nieuwe wegen zijn gepland en dat straks alles toch moet worden afgebroken?

            Zo is een van de zonen van Van de Stal in een noodhuisje in de hof van buurman Walterke Smits gaan wonen. Hij heeft nog een emmer water over de oude verrimpelde buurvrouw Jaantje Smits gegooid toen bij het aardappels koken op de plattebuis­kachel haar blauwe nylon schort in brand vloog, maar hij heeft haar niet kunnen redden.

            “Zo gaat dat met heksen,” zeggen de kleine kinderen genadeloos. En sommige grote kinderen van Van de Stal denken dat ze voortaan meer eieren voor zichzelf zullen over­houden, want ze kwam altijd “lenen” als het slecht uitkwam.

            Moeder Van de Stal heeft gehoord hoe haar kinderen over de buurvrouw praatten, want ze draagt nu een hoorapparaat. Ze hoort nu ook hoe er wordt gevloekt en gescholden onder elkaar en ook tegen haar, en daarom staat ze soms te huilen boven de strijk, want ze heeft dat nooit geweten. En daarom doet ze het hoorapparaat weer uit en bergt het voorgoed op.

(uit Aan de lange weg , roman van Meurs A.M.)

Nieuwe Facebook-pagina’s als
Veldhoven zoals het was , Meerveldhoven zoals het was , Zeelst zoals het was en Oerle zoals het was zijn voor mij aanleiding om fragmenten uit Aan de Lange Weg weer naarvoren te halen)
Hoe boek te bestellen zie onderaan.

Scène De Voetbalpool (uit Als het maar weer eens zomer wordt)

<Maar het gesprek van de dag is de voetbalpool. Opeens kun je in één dag stinkend rijk worden. En je hoeft geen verstand van voetballen te hebben, al moet je wel een beetje je gezond verstand gebruiken. Ergens verderop aan de Lange Weg is een man die zegt dat het een kwestie is van kansberekening, alles kan in min- en pluscijfers uitgedrukt worden. Hij begon op een velletje papier: de resul­taten tot nu toe, de uitslag de vorige keer tegen dezelfde club, een uit- of thuiswedstrijd, het weer in verband gebracht met het type spelers van een bepaalde club, doet de voornaamste aanvaller mee? Allemaal min- of pluspunten. De vellen papier lagen eerst nog op tafel, toen op de vloer, en dan moesten de schuifdeuren open en werd de voorkamer vol gelegd en moesten de kinderen stil zijn op zondagmiddag en uit de buurt blijven om niet op de papieren te trappen. En hij heeft wel eens wat gewonnen maar tot nu toe geen echt grote prijzen. Maar dat is een kwestie van tijd, want hoe langer het duurt hoe meer gegevens hij natuurlijk krijgt en op een gegeven moment kan het niet meer missen.>

(<Aan de Lange Weg> is een roman met romanpersonages. Speciaal in het hoofdstuk <Als het maar weer eens zomer wordt> heeft het romanpersonage Jantje heel veel meegekregen van het romanpersonage Wouter van de Stal en de buurjongen die voor deze model stond.)

Als het maar weer eens zomer wordt…

In het huis aan de andere kant van de schoenmaker met het houten been ligt tante Erna van wie Anneke Weels zegt: “En ze had nog wel van die flinke armen!” Ze ligt daar dood te gaan, te verschrompelen aan kanker.

“Aan K,” zeggen de Vrouwen van de Eerste Huizen, want ze durven de gevreesde ziekte niet uit te spreken. En tegen beter weten in troosten ze tante Erna die vorig jaar nog zulke mollige armen had en nu ligt dood te gaan: “Als het maar weer eens zomer wordt…”  Tante Erna doet haar best te glimlachen, want het is al lente en de zomer zal ze waarschijnlijk niet halen, en hoe moeten haar broers het stellen zonder haar? Want ze zijn heel hun leven met hun drieën samen gebleven.

Soms lukt het haar om ondanks de pijn even in slaap te vallen en wordt ze toch glimlachend wakker en denkt: ik heb verkering want ik heb bij Nandje op schoot gezeten. En ze denkt eraan wat een grappig mannetje het is, hun huisvriend, zo klein, zo parmantig met dat pak en dat vest. Ze ziet hoe zij een hoofd boven hem uitsteekt op hun trouwfoto en ze hoort haar vader zeggen: “Wat moet je met zo`n klein mannetje, je zult alles in huis en in de hof zelf moeten doen!” Hoe lang is haar vader al dood? Dood, en ze zucht.

Eén keer in haar bijna zestigjarige leven heeft ze bij een man op schoot gezeten. Het was toen ze stond te huilen omdat ze dood zou gaan en haar broers alleen zouden achterblijven. Nandje had gevraagd wat er scheelde en toen had ze er uitge­flapt dat ze kanker had, en zo wist hij het nog eerder dan haar broers. Hij had haar op schoot getrokken om haar te troosten en had eens over haar haar gestreeld en het hielp, ze was er helemaal warm van geworden, want zo`n gebaar had ze nooit eerder meegemaakt. Maar ze vroeg zich af of ze het wel had mogen doen, op zijn schoot gaan zitten, want nu ging hij haar extra missen. En toen was de jongen opeens binnengekomen en die zag ze sindsdien weinig.

Jantje kwam altijd zomaar binnenlopen, dat mocht, hij was er kind aan huis, hij hielp oom Robert bij de konijnen en de geiten, vooral bij de konijnen. Er staan zo`n vierentwintig hokken in de konijnenstal, drie boven elkaar. Dat is hoog genoeg, oom Robert is niet zo groot. Het onderste staat niet helemaal op de grond, dat mag namelijk niet. De bodem van de hokken loopt naar achter een beetje schuin af en steekt over, anders loopt de zeik in de lager gelegen hokken. Een ko­nijnenhok mag nooit nat zijn, konijnen mogen ook nooit nat voer krijgen. Anders gaan ze dood. Ze kunnen ook dood gaan door allerlei ziektes of als er een watergang onder de hokken zit. Een watergang is een onderaardse gang waarin het grond­water zijn weg zoekt. Je kunt je die zo groot en gevaarlijk voorstellen als je wilt. Er hangen in de stal konijnenvellen te drogen en er hangt een stuk vet aan een touwtje, dat is om de messen in te vetten. Soms hangt er ook een gestroopt konijn – “het vel over de oren getrokken” – het vel zit er nog aan vast en hangt eronder, vanbinnen wit met rode en blauwe adertjes. Het vlees moet eerst versterven. Jantje voelt zich ook zo`n konijn als híj zich zit te versterven, wanneer hij zaterdags in de vastentijd nog een extra uur wacht voor hij zijn snoeptrommel­tje opent. Het is fijn in de konijnenstal, zomers koel en ‘s winters niet te koud, het ruikt er lekker, als je ervan houdt. In de geitenstal ook wel, maar daar hebben meer mensen moeite mee. Konijn is lekker, alleen wel veel gedoe, veel botjes.

Op zondagmorgen is het gezellig in het voorkamertje van tante Erna. Op de schouw staat aan de ene kant een wit borst­beeldje van Mozart en aan de andere kant een van Beethoven. Jantje heeft nooit muziek in dit huis gehoord. Zondagsmorgens zit het kamertje vol, aan elke kant van de tafel zit een kaarter, oom Robert, oom Lex, Nandje en de Heeskop, de jager. In een stoel tussen schouw en raam zit Driekje, de zus van de Heeskop. Tante Erna loopt heen en weer met koffie, thee en geitenmelk. Je kunt maar moeilijk achter de kaarters langs om bij de krantenbak bij het raam te komen waar alleen gratis kranten in liggen, zoals de Sint Jansklokken, het parochieblad. Er hangt sigarenrook. Nandje rookt een sigaar, oom Lex ook maar minder snel achter elkaar, oom Robert pruimt, net als de Heeskop. Straks gaan ze wandelen in het Broekland, in ieder geval Jantje, oom Robert en de Heeskop. Onderweg halen ze Piet de klompenmaker op en Jantje krijgt dan bij Jamin door het omhooggeschoven raam een ijsco van een dubbeltje. Maar eigenlijk moest deze rokerige rustige warmte, waarin je slape­rig en gelukkig wordt, eeuwig blijven duren.

Vooral Nandje praat veel. Over de oorlog die voorbij is en over een nieuwe aan het Suezkanaal. Maar het gesprek van de dag is de voetbalpool. Opeens kun je in één dag stinkend rijk worden. En je hoeft geen verstand van voetballen te hebben, al moet je wel een beetje je gezond verstand gebruiken. Ergens verderop aan de Lange Weg is een man die zegt dat het een kwestie is van kansberekening, alles kan in min- en pluscijfers uitgedrukt worden. Hij begon op een velletje papier: de resul­taten tot nu toe, de uitslag de vorige keer tegen dezelfde club, een uit- of thuiswedstrijd, het weer in verband gebracht met het type spelers van een bepaalde club, doet de voornaamste aanvaller mee? Allemaal min- of pluspunten. De vellen papier lagen eerst nog op tafel, toen op de vloer, en dan moesten de schuifdeuren open en werd de voorkamer vol gelegd en moesten de kinderen stil zijn op zondagmiddag en uit de buurt blijven om niet op de papieren te trappen. En hij heeft wel eens wat gewonnen maar tot nu toe geen echt grote prijzen. Maar dat is een kwestie van tijd, want hoe langer het duurt hoe meer gegevens hij natuurlijk krijgt en op een gegeven moment kan het niet meer missen.

Jantje zag tante Erna bij Nandje op schoot zitten, hij schrok geweldig en draaide meteen om. Hij had zijn eigen moeder nog nooit bij zijn vader op schoot gezien. En aan tante Erna had hij nog nooit gedacht in verhouding tot een man, zoals hij nog nooit aan oom Lex en oom Robert gedacht had in relatie tot een vrouw. Zij ook al! dacht hij en haatte het leven en vond de mensen vies, want was het niet erg genoeg dat hij bij zijn vriendje Wouter het geflikflooi op de divan van de oudere zussen met hun vrijer moest aanzien? Een paar hadden er al moeten trouwen!

Hij holde weg, dacht aan Sodom en Gomorra, holde door tot thuis, dacht: niet omkijken, anders verander ik in een zoutpilaar, en verborg zich in het hooi boven de schuur en dacht niet aan de ratten. Hij zat te snikken, want hij bedacht wat de werkelijkheid kon zijn, weg was de onschuld van dat huis. Hij zag Nandje opeens met heel andere ogen, en ook de gezellige zondagmorgens, wanneer behalve Nandje ook de Heeskop en zijn zuster Driekje er waren, ook al een ongetrouwde broer en zus die samenwoonden! En die het waarschijnlijk ook wel met elkaar deden, zoals oom Robert en oom Lex en tante Erna het ook wel met elkaar zouden doen, en die twee families ook weer met elkaar. Misschien waren die gezellige zondagmor­gens wel het vervolg op de nacht ervoor, misschien waren ze daar allemaal al vanaf de vorige avond! Hij nam zich voor daar nooit meer een voet binnen te zetten, maar begon harder te huilen toen hij eraan dacht hoe hij zou moeten leven zonder oom Robert en de konijnen.

Na een week kwam oom Robert kijken wat er met hem was, of hij ziek was geweest, en Jantje ging weer met hem mee. Eerst dacht hij: misschien staat oom Robert er wel helemaal buiten, weet hij van niks. En toen: misschien heb ik me wel helemaal vergist. Maar hij kwam toch maar heel weinig op het opkamertje van tante Erna, want het bleef een feit dat ze op schoot bij Nandje had gezeten, maar hij zei: “Ze wordt zo mager, en dat kan ik niet aanzien.”

Oom Robert loopt langs de Lange Weg, voorovergebogen als altijd. Dubbeltjes zoekend, zeggen de mensen. Maar hij is er niet met zijn gedachten bij. Normaal ziet hij alles wat er langs de weg ligt, inderdaad elk dubbeltje en elk sigaretten­pakje. In de kartonnen doosjes, zoals van Cross of Miss Blan­che of Chief Whip, blijft vaak een sigaret achter. Maar nu is hij al verschillende doosjes voorbijgelopen die hij niet gezien heeft.

Hij komt in zijn konijnenstal waar het ook niet goed gaat, er zijn al enkele konijnen doodgegaan. Het derde konijn durfde hij niet meer op te eten, bang voor een ziekte. Eerst heeft hij op de gebruikelijke dingen gelet: vocht en tocht in de stal, nat hooi, nat voer. Toen aan een vloek, lag zijn zuster daar vooraan in huis ook niet dood te gaan? Toen zocht hij het bij zichzelf, hij was er met zijn gedachten niet bij sinds hij steeds aan Erna moest denken die daar in het opkamertje lag. En de melk van de geiten werd ook al veel eerder zuur.

Er is meer eigenaardigs aan de hand. Als je tot voor kort achter de huizen aan de Lange Weg kwam en naar het zuiden keek, zag je net over de Gender een populierenbos met heel hoge bomen. Dat bos begon in het westen achter het Patersgat en liep in het oosten tot aan de Leef dat in de winter de schaatsbaan is.

Maar wanneer je nu achter de huizen komt, kijk je dwars door het bos heen. Je kijkt tot aan de horizon, over de velden waar het eerste kievitsei werd gevonden en voorbij de Ontginningsweg, een naam die ook al weinig goeds voorspelt.

Als je dichterbij komt, zie je de bomen schots en scheef lig­gen, veel zijn er over de Gender gevallen. Het is geen enkel probleem meer om aan de overkant te komen, je loopt er zo overheen.

De stronken zijn in de grond blijven zitten. En heel de winter is oom Lex de Gender overgestoken en heeft hij de geweldige stobben uit de grond gehaald, aan stukken gehakt en op de kruiwagen naar huis gebracht. Met bovenmenselijke inspanning. Heel zijn energie, zijn woede om zijn ten dode opgeschreven zuster ging in die stronken zitten.

Hij leeft zich uit in de moerassige grond op posten die nog te nat zijn om door te hakken, hij graaft ze uit. Als hij met een niet verder kan gaat hij naar de volgende. De aarde zuigt, houdt ze vast. Ze zouden eerst verder moeten drogen, maar Lex heeft geen geduld. Hij zou allang in de hof en op het land bezig moeten zijn maar dit voorjaar heeft hij ook daar geen geduld voor. Zijn hoofd staat niet naar zaaien en planten, zijn handen zijn precies te grof, hij wil groot en zwaar werk, en soms lijkt zo`n stronk op een kruis, woedend hakt hij er de armen af en maakt het onherkenbaar.

Tante Erna sterft nog voor de zomer en Jantje krijgt op school geen vrij om haar mee te gaan begraven.

(uit Aan de lange weg , roman van Meurs A.M., geïllustreerd, hier graag bestellen via mijn Boekwinkeltje Wonderland, in nieuwstaat en zonder verzendkosten. U koopt rechtstreeks bij de schrijver die de kosten voor de uitgave zelf gefinancierd heeft. Zo u wilt gesigneerd. Hartelijk dank!)